library

کتابخانه

کتابخانه های دیجیتال

سه شنبه, ۱۸ ارديبهشت ۱۳۹۷، ۱۰:۴۴ ق.ظ

کتابخانه ی دیجیتال








دلیل ایجاد کتابخانه های دیجیتال:

 

مهمترین دلیل ایجاد کتابخانه های دیجیتالی فراهم نمودن شرایطی است تا ارائه اطلاعات بهتر از گذشته امکان پذیر باشد. این کتابخانه ها ، موسسات یا سازمانهایی هستند که منابع مختلف شامل منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز برای ارائه خدمات کتابخانه ای مثل فهرست نویسی ، رده بندی ، اطلاع رسانی ، روابط بین کتابخانه ای ، مواد آموزشی ، منابع کتابخانه ای و دیگر خدمات را با استفاده از شبکه های پر سرعت مهیا می سازند.

 

*کتابخانه دیجیتال و ایران

 

 

با توجه به تحقیقات صورت گرفته در این زمینه می توان گفت که کتابخانه دیجیتال به مفهوم واقعی خود در ایران وجود ندارد.آنچه که در ایران تحت عنوان کتابخانه دیجیتال مطرح و ایجاد گردیده است سیستم های مکانیزه کتایخانه است که اطلاعات مربوط به کتب مختلف را همراه با سرویس های موجود در یک کتابخانه از قبیل جستجو ، امانت دهی ، ثبت نام ،رزرو کتاب و ... در اختیار کاربر قرار می دهد.مانند سیستم مکانیزه کتابخانه ی دانشگاه های مختلف که خدماتی از قبیل دستیابی به اطلاعات کتاب شناختی ،جستجوی کتاب و...را در اختیار کاربران قرار می دهند.

در زمینه ی کتابخانه دیجیتال در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی فعالیت هایی صورت گرفته است اما کلیه ی این فعالیت ها یا به صورت طرح های در حال بررسی هستند یا همان اطلاعات کتابشناختی را سازماندهی کرده و یا در نهایت کتابخانه الکترونیکی ارائه کرده اند ولی در تمامی این فعالیت ها کتابخانه دیجیتال به مفهوم واقعی آن پیاده سازی نشده است.

کتابخانه ملی ایران پروژه ای را تحت عنوان کتابخانه دیجیتال در دست اقدام دارد ولی تا زمان تهیه این گزارش در سایت این کتابخانه بجز Logoکتابخانه ملی بقیه قسمت های آن عبارت در دست ساخت را به نمایش می گذارد. سایر دستگاه های دولتی, شرکتهای نیمه دولتی و شرکت های خصوصی نیز اقدام به ایجاد کتابخانه دیجیتال کرده اند ولی اغلب منابع اطلاعاتی آنها به صورت اخبار و یا گزیده ای از مقالات مختلف اند و منابع کتابخانه ای شامل کتاب, مجلات و .... در آن وجود ندارد مانند سایتهای مربوط به مجلات مختلف و یا اینکه با برقراری ارتباط با منابع خارج از کشور کتابخانه دیجیتالی ساخته اندکه اولا منابع داخلی در آن وجود ندارد یا به صورت بسیار محدود و اندک می باشد ،ثانیا بعلت عدم اطمینان به مجوز های استفاده از منابع خارجی ارتباطات ایجاد شده پایداری لازم را ممکن است نداشته باشد مانند سایتهای مختلفی که اجازه ی دانلود کتب مختلف انگلیسی و بعضا فارسی را برای کاربرنشان فراهم میکنند از جمله سایت قفسه و...

 

ویژگیهای کتابخانه های دیجیتال :

 

درکتابخانه‌های دیجیتال، علاوه بر اطلاعات کتابشناختی، امکان دسترسی به متن کامل بسیاری از منابع اطلاعاتی نیز وجود دارد و معمولاً محل نگهداری منابع اطلاعاتی نیز برای کاربران ناشناخته است ، به عبارت دیگر این کتابخانه ها علاوه بر یکپارچه سازی عملیات کتابخانه و خودکارسازی آن ، محل نگهداری منابع را نیز یکپارچه ساخته اند و کاربران برای مطالعه منبع مورد نیاز، نیازی به مراجعه به محل های گوناگون ندارند دراین‌کتابخانه‌ها ، اطلاعات و منابع به صورت الکترونیکی ذخیره می شود. بنابراین باید در مورد کیفیت، صـحت، دقت و نیز رعایت قوانین ( قانون کپی رایت یا حق مولف) کمال دقت را داشت. هزینه های دسـترسی به منابع باید متعارف و قابل کنترل باشد. تجهیزات و امکانات این کتابخانه ها ، پیشرفته و پیچیده هستند و خصوصاً روش های استفاده از رایانه و شبکه های محلی یا اینترنت برای جست و جوهای کامل و قدرتمند تا حدی پیچیده است. لذا کتابخانه ها باید راه هایی برای کمک به کاربران برای استفاده از این امکانات در نظر بگیرند. در این کتابخانه ها برخی کاربران مجاز می توانند بعضی منابع و مطالب را تغییر دهند ، مطالبی به آنها بیفزایند یا بخش هایی از آنها را حذف کنند ، دستیابی به منابع باید به وسـیله رمز عبور یا کد شناسایی محافظت شود ، تا حقوق و قوانین خصوصا قانون حق مولف برای نویسندگان و پدیدآورندگان آثار محفوظ بماند.

 

کاربران می توانند با استفاده از شبکه های محلی یا منطقه ای (LAN/WAN ) و یا شبکه جهانی (internet) به کتابخانه دسترسی پیدا کنند. این کتابخانه ها در واقع چهره دیجیتال و الکترونیکی کتابخانه سنتی هستند و دیدی کلی از همه اطلاعات موجود در کتابخانه ، بدون در نظر گرفتن نوع یا فرمت آنها در اختیار کاربر قرار می دهند. این کتابخانه ها نه تنها به کتابداران مجرب و ماهر نیاز دارند ، بلکه به خدمات متخصصان رایانه و شبــکه نیز محتــاج هستنـد و در آنـهامیزان ارتباط مستقیم یا رو در رو میان کتابدار و کاربر نهایی بسیارکم است.استفاده از کتابخانه دیجیتال به رایانه ای نیاز دارد که به اینترنت متــصل باشـد. این کتابخانه اطلاعـات را به میــز کاربر ، چه در اداره چه در خانه می آورد. با یک کتابخانه دیجیتالی رومیزی، خواننده هرگز نیازی به رفتن به ساختمان کتابخانه ندارد . هر جا که رایانه شخصی با یک اتصال شبکه ای وجود داشته باشد کتابخانه دیجیتالی وجود خواهد داشت . درب های کتابخانه های دیجیتالی هرگز بسته نمی شود.

 

در مطالعه ای که اخیرا در انگلستان انجام شدنشان داده شده است نیمی از استفاده هایی که از مجموعه های کتابخانه های دیجیتالی می شود در ساعت های تعطیلی ساختمان کتابخانه ها است . در کتابخانه های دیجیتال مواد هرگز به حساب مراجعین دیگر گذاشته نمی شوند ، یا به اشتباه قفسه گذاری یا سرقت نمی شوند. استفاده از مجموعه ها در دفتر یا کتابخانه ای در آن سوی دنیا به آسانی استفاده از منابع در محل کتابخانه است . این بدین معنی نیست که کتابخانه های دیجیتالی کامل هســتند. نظام های رایانه ای می توانند مختل شوند و شبکه ها ممکن است کند یا غیر قابل اعتماد باشند. اما ، در مقایسه با کتابخانه های سنتی ، احتمال وجود اطلاعات در زمان و مکانی که کاربر آن را می طلبد زیاد است. .

گرچه کتابخـانه هـای دیجیتالی از شــبکه ها اســتفاده می‌کنند، مطلوبیت آنها با توسعه رایانه های قابل حملLaptop افزایش یافته است . کاربر با اتصال یک Laptopبه شبکه ، منابع کتابخانه دیجیتالی اینترنتی را در رایانه ذخیره می کند. زمانی که کاربر اتصال رایانه را قطع می کند ، نسخه های منابع کتابخانه ای انتخاب شده را می تواند برای استفاده شخصی نگه دارد. در سالهای اخیر قدرت Laptopها افزایش یافته است ، کیفیت صفحات آنها بی اندازه بهبود یافته و قیمت آنها مدام کاهش داشته است.

امروزه کتابخانه های دیجیتالی گران هستند اما قیمت کتابخانه های دیجیــتال به ســرعت کاهــش می یابـــد چون قیمــت فن آوری ها در حال کاهش است ، کتابخانه های دیجیتالی به صورت ثابت ارزان تر می شوند ، به خصوص، هــزینه های توزیع و ذخیره اطلاعات دیجیتالی کاهش می یابد.

 

مزایای کتابخانه های دیجیتال :

 

 

در این جا می توان به بعضی از مزایای بالقوه ی کتابخانه های دیجیتالی اشاره کرد :

 

 

1-کتابخانه های دیجیتالی به راحتی در دسترس استفاده کننده قرار می گیرند

برای استفاده از یک کتابخانه سنتی فرد بایستی به محل کتابخانه مراجعه می کرد.هر چند که این امر ممکن بود برای دانشجویی که در دانشگاه تحصیل می کند خیلی وقت گیر نباشد اما اکثر مردم چنین امکانی در اختیار نداشتند.اگر کتابخانه به سیستم جستجوی رایانه ای اینترنتی هم مجهز نبود که وضعیت دو چندان بدتر می شد.چون با وجود صرف هزینه و وقت برای مراجعه کننده به کتابخانه ، ممکن بود کتابخانه اصلا منبع مدنظر را نداشته باشد و در صورت وجود چنین سیستمی نیز ممکن است منبع مدنظر به امانت رفته باشد که مستلزم مراجعه ی دوباره به کتابخانه است.کتابخانه های دیجیتالی در واقع اطلاعات را به محل کار استفاده کننده منتقل می کنند.بدین ترتیب مهم نیست که ساعات کار کتابخانه چیست؟فاصله ی زمانی و مکانی ما با کتابخانه چقدر است؟آیا در تعطیلات هستیم یا غیر تعطیلات؟آیا کتابداری که ما بدان مراجعه می نماییم در مرخصی است ؟ و سایر موارد محدود کننده.

 

هر جا که یک رایانه ی متصل به شبکه وجود داشته باشد ، کتابخانه نیز در آن جا حضور دارد.

-2از امکانات رایانه ای برای جستجو و دریافت اطلاعات استفاده می شود

با وجود اینکه اسناد کاغذی نسبت به کتاب های الکترونیکی برای مطالعه راحت تر هستند اما یافتن اطلاعات مدنظر ما در آن ها نسبت به کتاب های الکترونیکی مشکل تر می باشد.با استفاده از ابزارهای نوین بازیابی می توان عناوین ، موضوعات و سایر موارد مدنظر خود را در منابع الکترونیکی به راحتی جستجو و بازیابی نمود.

 

-3استفاده همزمان از یک منبع توسط افراد بی شمار در کتابخانه های سنتی ، از یک منبع بیش از یک نفر نمی تواند در همان لحظه استفاده نماید و همین امر منجر به خرید نسخه های بیشتری از یک منبع می گردد که علاوه بر در پی داشتن هزینه ی مادی و پرکردن حجم قفسه های کتابخانه ، پس از مدتی نیز به دلایل گوناگون مشمول وجین می شود و این یعنی صرف هزینه و وقت و نیروی انسانی بیهوده.در حالی که در کتابخانه های دیجیتالی چنین مشکلی وجود ندارد و با تهیه ی تنها یک نسخه از یک منبع ، میلیون ها فرد به صورت همزمان می توانند از آن استفاده نمایند .

 

-4سهولت روز آمد نگه داشتن اطلاعات اطلاعات نیازمند روزآمد شدن هستند و این امر در خصوص منابع علمی سریع تر اتفاق می افتد.این کار برای نسخه های چاپی همیشه با مشکلاتی همراه بوده است.حال آنکه وقتی ویرایش نهایی متون به صورت دیجیتالی موجود باشد ، روزآمد نگه داشتن آن ها نیاز به کار زیادی نخواهد داشت.کتابخانه های بسیاری ویرایش هایی از راهنماها ، دایره المعارف ها و سایر منابع مرجع را به طور پیوسته بر روی رایانه نگهداری می کنند و. بعد از دریافت ویرایش های جدید این نوع مواد از ناشران ، بر روی رایانه قرار می دهند.به طور مثال کتابخانه ی کنگره سایتی به نام توماس دارد که در آن پیش نویس تمام قوانینی که به طور مستمر در کنگره مطرح می شوند وجود دارد.

-5 ارایه ی اشکال جدید اطلاعات ممکن می شود چاپ همیشه شیوه ی مناسبی برای ثبت و اشاعه ی اطلاعات نیست.یک پایگاه اطلاعاتی ممکن است بهترین محل برای ذخیره اطلاعات آماری باشد.برای اینکه می تواند به وسیله ی رایانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.در دنیای دیجیتال موادی را می توان ایجاد کرد که مشابه مواد طراحی شده بر روی کاغذ یا سایر رسانه ها نیستند.

 

-6 هزینه کتابخانه های دیجیتالی هر روز در حال کاهش است در حالی که هزینه های تاسیس بناهای جدید و نگهداری کتب قدیمی در آن ها هر ساله رو به افزایش است ، هزینه های ایجاد و نگهداری کتابخانه های دیجیتالی هر ساله 30% کاهش می یابد.در ده سال آینده ابزارهای گران قیمت ذخیره سازی اکترونیکی امروزی به قدری ارزان خواهد شد که مسئله قیمت دیگر عامل مهمی در تصمیم گیری به شمار نخواهد آمد

 

 

 

محتوای کتابخانه های دیجیتالی :

 

· دستیابی به پایگاه های اطلاعاتی

 

· دستیابی به فهرست کتابخانه های الکترونیکی

 

· دستیابی به منابع تمام متن

 

· دستیابی به مجلات الکترونیکی

 

· دستیابی به وب سایت های مرتبط

 

تفاوت های کتابخانه های سنتی و دیجیتال :

 

-1 محلی بودن در برابر جهانی بودن :

 

از ویژگی های اینترنت ، از میان بردن محدودیت های جغرافیایی است.با ظهور ارتباطات شبکه ای و امکان بازیابی منابع در آن ، دامنه ی فعالیت کتابخانه هم از نظر مجموعه و هم از نظر خدمات ، جهانی شده است .

 

-2 گرایش عندالزوم در برابر گرایش درست به موقع :

 

توسعه مجموعه ، معمولا فرآیندی مستمر برای رسیدن به اهداف کتابخانه است.اگر کتابخانه ، منابع لازم را نداشته باشد قادر نخواهد بود فورا به درخواست های استفاده کننده پاسخ دهد.به عبارت دیگر ، گرایش توسعه ی مجموعه در کتابخانه های غیرالکترونیکی به "عنداللزوم بودن " تمایل دارد ، اما از طریق امکان بازیابی منابع از فواصل دور در اینترنت و در هر زمانی ، گرایش آینده ی توسعه ی مجموعه به "درست به موقع بودن" متمایل است.این گرایش تاکیدش بر پاسخ فوری و رضایت مندانه به درخواست های استفاده کننده است.چه "عنداللزوم بودن " و "درست به موقع بودن" هر دو به طور مساوی مهم هستند ، ولی کتابخانه باید تصمیم بگیرد برای توسعه ی بهتر مجموعه برای استفاده کنندگان ، میان آن ها توازن برقرار کند.

 

-3 مالکیت در برابر دستیابی :

 

کتابخانه های سنتی ، منابع را به صورت فیزیکی و مادی نگهداری می کردند ، اما امروزه اطلاعات ، الکترونیکی هستند و به محموله هایی الکترونیکی تبدیل شده اند که می توانند در خدمتگرهای شبکه ای ذخیره شده و از هر مکانی و در هر زمانی بازیابی شوند.ممکن است این طور به نظر برسد که در برآوردن فوری نیازهای استفاده کنندگان ، دستیابی بسیار مهم تر از مالکیت است ، اما در واقع این طور نیست ، مالکیت و دستیابی هر دو مکمل یکدیگرند.اگر کتابخانه صرفا به حداکثر دستیابی توجه کند و مالکیت را فراموش کند ، آن کتابخانه صرفا در حد یک شبکه ی صرف باقی خواهد ماند.بدین ترتیب منابع به انحصار ناشران در می آید و سرانجام کتابخانه به یک ساختمان "مرده و شبح"با یک سری منابع قدیمی تبدیل خواهد شد.همچنین مطالعه ی منابع الکترونیکی فاقد آن کیفیت و احساس مطالعه ی منابع چاپی و بخصوص در زمینه ی ادبیات و تاریخ هستند.به همین لحاظ بیشتر کتابخانه ها تمایل دارند مجموعه ی آن ها دوسویه باشد.یعنی در یک زمان هم منابع چاپی و فیزیکی را داشته باشند و هم منابع دیجیتالی را ، بنابراین کاربران می توانند به هر دو شیوه از خدمات کتابخانه بهره مند شوند.

 

-4 جدایی در برابر هماهنگی :

 

کاربران کتابخانه های دیجیتالی برای به دست آوردن اطلاعات ، نیازی به حضور فیزیکی ندارند.کتابخانه بیشتر به ارایه ی اطلاعات می پردازد تا صرفا امانت دادن منابع.علاوه بر گردآوری داده ها ، کتابخانه همچنین با سازماندهی منابع شبکه ای ، مجموعه اش را به طور مستقیم یا غیرمستقیم در دسترس استفاده کننده قرار می دهد.از این گذشته ، همه ی منابع کتابخانه ی دیجیتالی بر خلاف کتابخانه ی سنتی ، به شکل دیجیتالی تبدیل و ذخیره شده و از هر مکانی قابل دسترسی است.می توان گفت کتابخانه ها قطعا مجبور به فراهم آوری و سازماندهی این منابع ، به صورت مجازی ، به وسیله ی ارتباطات شبکه ای هستند.این بدان معناست که به عنوان مثال ، فهرست نویسی و خدمات ارایه ی مدرک ، بیشتر از گذشته به توسعه ی مجموعه نزدیک تر است.بنابراین ، فاصله ی میان بخش های خدمات فنی و خدمات خواننده کاهش می یابد و در نهایت ممکن است با همدیگر ادغام شوند .

 

-5 تسریع گردش اطلاعات :

 

در شبکه ها ، هر کس که نویسنده هست ، ناشر هم هست.اطلاعات در کم ترین زمان ممکن در سراسر جهان منتشر می شود.تولید و گردش اطلاعات خیلی سریع تر از سابق شده است.همین سرعت گردش بالای اطلاعات ، چالش های زیادی را برای کتابخانه ها به وجود آورده است ، به گونه ای که آن ها برای توسعه ی مجموعه ی خود در اینترنت ، باید به طراحی راهبردهایی جدید بپردازند.

 

  • maryam moradi

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی